چکیده
خشکی پوست (xerosis) و ترکهای پوستی (fissures و striae) مشکلات رایج بالینی و آرایشی هستند که کیفیت زندگی و راحتی حرکتی را کاهش میدهند. راهکارهای موضعی شامل استفادهٔ منظم از مرطوبکنندهها، آبرسانها، کرمهای ترمیمکننده و تونرهای مناسب میتواند با بازگرداندن هیدراسیون، ترمیم سد لیپیدی، و کاهش التهاب به کاهش خشکی و پیشگیری یا بهبود ترکها کمک کند. در این مرور، مکانیسمهای عمل ترکیبات کلیدی (مانند اوره، سرامیدها، هیالورونات، گلیسرین، پترولاتوم و عصارههای ترمیمکننده)، شواهد بالینی برای اثربخشی آنها، و نمونههای عملی از محصولات تجاری معتبر معرفی و با توجه به موجود بودن در بازار ایران و فروشگاههای اینترنتی مرجع (برای مثال roselyy.ir) راهنمای خرید و روتین درمانی ارائه میگردد.
مقدمه — تعریف مسئله و اهمیت بالینی
خشکی پوست وقتی ایجاد میشود که لایهٔ شاخی نتواند آب کافی را درون خود نگه دارد و سد لیپیدی تضعیف شده باشد؛ نتیجهٔ آن پوستهپوستهشدن، خارش، کاهش انعطافپذیری و در موارد پیشرفته ایجاد ترکها (fissures) و خونریزی سطحی است. ترکهای پوستی در مناطق تحریکپذیر مانند پاشنه و کنارهٔ انگشتان یا در پوست مبتلا به درماتوزهای مزمن دیده میشوند و مستلزم بازسازی سد پوستی و نرمالسازی رطوبت هستند. همچنین «ترکهای کششی» یا striae که اغلب در حاملگی، افزایش وزن سریع یا رشد سریع نوجوانان رخ میدهد، از منظر زیبایی و روانی برای بسیاری اهمیت دارد و درمان آن از نظر اثربخشی موضعی محدود و نیازمند رویکردهای چندگانه است.
مکانیسمهای درمان موضعی: چگونه کرمها، مرطوبکنندهها و آبرسانها عمل میکنند؟
مرطوبکنندهها معمولاً ترکیبی از سه گروه عملکردی هستند: هومکتانتها (humectants) که آب را جذب میکنند (مثل گلیسرین و هیالورونات)، امولینتها (emollients) که شکافهای سطحی را پر میکنند و حس نرمی میدهند (مثل اسیدهای چرب و استرها)، و اوکلوهای (occlusives) که از تبخیر آب جلوگیری میکنند (مثل پترولاتوم). عملکرد همافزای این سه گروه منجر به کاهش TEWL (اتلاف آب از پوست) و بهبود انعطاف مکانیکی لایهٔ شاخی میشود. مطالعات مروری و راهنماییهای بالینی نشان میدهد که ترکیب هومکتانت با اوکلوژن (مثلاً گلیسرین همراه با پترولاتوم) تاثیر سنجیده و پایداری در افزایش رطوبت و بهبود نشانههای خشکی دارد. NCBI+1
ترکیبات کلیدی و شواهد علمی (خلاصهٔ عملی)
۱) اوره (Urea) — هیدراتاسیون و نرمکنندگی ساختاری
اوره در غلظتهای درمانی (معمولاً 5–10٪ و بالاتر در موارد پزشکی) نقش هومکتانت و کراتولیتیک ملایم دارد؛ علاوه بر افزایش هیدراسیون، اوره باعث نرم شدن لایهٔ شاخی و کاهش ضخامت پوستهای چرب یا پوستهای میشود. در مطالعات بالینی، کرمهای حاوی 10٪ اوره بهطور قابل توجهی در بهبود خشکی شدید و ترکهای ناشی از xerosis پا اثربخش بودند و در برخی RCTها عملکرد بهتری نسبت به مرطوبکنندهٔ ساده نشان دادهاند. این شواهد اوره را بهعنوان یک گزینهٔ اول برای موارد خشک و ترکخورده تبدیل کرده است. PMC
۲) سرامیدها (Ceramides) — بازسازی سد لیپیدی
سرامیدها بهعنوان لیپیدهای سازندهٔ ماتریس بینکراتینوسیتی عمل میکنند و از اجزای حیاتی سد پوستیاند. استفادهٔ موضعی از محصولات حاوی سرامید منجر به بازسازی ساختار لیپیدی، کاهش TEWL و بهبود علائم در درماتوزهای خشک شده است؛ مطالعات نشان دادهاند که مرطوبکنندههای دارای سرامید، در فرمولهای بالینی، میتوانند کیفیت سد را بهبود دهند و در مدیریت خشکی مؤثر باشند. PMC
۳) پترولاتوم و دیگر اوکلوژنها — جلوگیری از تبخیر آب
پترولاتوم یکی از قویترین اوکلوژنها است و توانایی کاهش TEWL را تا میزان بسیار زیادی دارد؛ در موارد ترکهای عمیق و پوست بسیار خشک، استفادهٔ موضعی از پمادهای مبتنی بر پترولاتوم (یا وازلین) بهعنوان لایهٔ محافظ و تسریع ترمیم توصیه میشود. این اوکلوژنها اغلب در ترکیب با پانتهنول یا گلیسرین برای اثرگذاری بهتر بهکار میروند. NCBI
۴) گلیسرین و هیالورونات — هومکتانتهای اثباتشده
گلیسرین یکی از هومکتانتهای متداول است که بهصورت گسترده در مرطوبکنندهها استفاده میشود و به بهبود انعطافپذیری و بازسازی مکانیکی لایهٔ شاخی کمک میکند. هیالورونات نیز با وزنهای مولکولی مختلف میتواند هم اثرات سطحی و هم نفوذی برای نگهداری آب فراهم کند. ترکیب هومکتانت با امولینتها و اوکلوژنها تأثیرات همافزا دارد. MDPI
۵) ترکیبات ترمیمکننده و ضدالتهاب (پانتهنول، مادکاسوساید، عصارههای گیاهی)
برای کاهش قرمزی، تسریع بازسازی و تسکین ترکهای تحریکشده، موادی مثل پانتهنول (پروویتامین B5) و مادکاسوساید (از سنتلا آسیاتیکا) مفید شناخته شدهاند؛ این ترکیبات با کم کردن التهاب موضعی و حمایت از فرآیندهای ترمیم سلولی، دورهٔ بهبودی را کوتاه میکنند. La Roche-Posay
شواهد برای کاهش ترکهای پاشنه و fissures ناشی از خشکی
مطالعات سیستماتیک و کارآزماییهای بالینی در زمینهٔ مرطوبکنندهها نشان میدهند که استفادهٔ منظم از مرطوبکنندههای حاوی اوره یا سرامیدها میتواند آبرسانی و انعطافپذیری پوست پا را افزایش دهد و احتمال ایجاد fissureها را کاهش دهد؛ در درمان fissureهای فعال، ترکیب نرمسازی (با اوره یا اسیدهای کراتولیتیک ملایم) و سپس محافظت با پمادِ اوکلوژن توصیه میشود. برای ترمیم بهتر، کاهش ضربهٔ مکانیکی (استفاده از کفی، کاهش ایستادن طولانی) و تنظیم نقاط فشار در کنار درمان موضعی مؤثر است. PMC+1
مؤثرترین استراتژی بالینی — ترکیبهای پیشنهادی و ترتیب استفاده
۱. پاکسازی ملایم (صابون/کلینزر بدون چربی و بدون الکل)
۲. استفادهٔ مستقیم از تونر/آبرسان حاوی هیالورونات یا گلیسرین برای بازگرداندن رطوبت سطحی
۳. اعمال سرم یا کرمِ حاوی اوره (در موارد خشکی شدید پاشنه یا دست) یا سرامید (برای بازسازی سد)
۴. پوشش نهایی با اوکلوژن قوی (وازلین یا پانسمان شبانه) در موارد ترکهای عمیق یا شبها برای نرمی و تسریع ترمیم
۵. در صورت نیاز به کاهش ناگهانی ضخامت شاخی: لایهبرداری ملایم یا استفاده از کرمهای حاوی اوره با دقت و تحت نظر
این ترتیب باعث میشود که هومکتانت، سرامید/عامل ساختاری و در نهایت اوکلوژن هر یک نقش مکمل خود را ایفا کنند و رطوبت در لایههای عمقی پوست تثبیت شود. PMC
جدول ۱ — مقایسهٔ برندهای شناختهشده و ترکیبات کلیدی (نمونههای تجاری واقعی)
| برند / محصول | ترکیبات کلیدی (برچسب INCI خلاصهشده) | کاربرد بالینی پیشنهادی |
|---|---|---|
| Eucerin — UreaRepair PLUS 10% Urea Lotion | Urea 10%، Ceramide، NMFs (گلیسرین و الکترولیتها) | خشکی شدید، ترکهای پاشنه — بهعنوان درمان هیدراتاسیون و نرمکننده. Eucerin Country Selector |
| CeraVe — Moisturizing Cream | Ceramide NP/AP/EOP، Hyaluronic Acid، Petrolatum | بازسازی سد پوستی، مرطوبکنندگی طولانیمدت؛ مناسب برای پوست خشک و ترکخورده. CeraVe |
| Aquaphor — Healing Ointment | Petrolatum (حدود 41%)، Panthenol، Glycerin | اوکلوژن قوی برای محافظت از ترکها و نواحی تحت فشار؛ جایگزین برای پانسمان مرطوب. Aquaphor+1 |
| La Roche-Posay — Cicaplast Baume B5 | Panthenol (B5)، Madecassoside، Shea Butter، Glycerin | ترمیم پوست تحریکشده، تسکین التهابات و کمک به بازسازی سد. La Roche-Posay |
| Bioderma — Atoderm Intensive Baume | Lipigenium (سرامیدها، کلسترول)، Glycerin، PEA (تسکیندهنده) | پوستهای خیلی خشک و مستعد اگزما؛ تقویت سد و کاهش خارش. Bioderma |
تذکر: جدول فوق بر اساس ترکیباتی است که سازندگان در برچسب محصول اعلام کردهاند و برای انتخاب محصول نهایی توصیه میشود برچسب INCI محصول را پیش از خرید بررسی کنید. (برای خرید و مشاهدهٔ مشخصات کامل میتوانید صفحات محصولات را در فروشگاههای معتبر یا roselyy.ir مشاهده کنید).
شواهد تخصصی دربارهٔ «ترکهای کششی» (Striae) و نقش محصولات موضعی
ترکهای کششی (striae distensae) بهدلیل تغییر ساختار ماتریکس کلاژن و الاستین ایجاد میشوند و درمان کامل آنها با موضعی بهتنهایی محدود است. بررسیهای نظاممند نشان میدهد که برخی عوامل موضعی مثل رتینوئیدها (در مراحل اولیه)، هیالورونات و عصارهٔ سنتلا (مصرف ترکیبی یا همراه با روشهای تهاجمیتر) میتوانند بهبودیای اندک تا متوسط در خطوط جدیدتر (rubrae) ایجاد کنند، اما برای بهبود قابل ملاحظه در خطوط قدیمیتر (alba) اغلب نیاز به میکرونیدلینگ، لیزر فرکشنال یا ترکیب روشها وجود دارد. بنابراین در مدیریت striae، استفادهٔ منظم از آبرسانها، مرطوبکنندهها و کرمهای حاوی پپتید یا رتینوئید در کنار درمانهای درماتولوژیک تکمیلی توصیه میشود. PMC
نکات کاربردی برای بیماران و مصرفکنندگان
- برای ترکهای ناشی از خشکی: انتخاب محصول حاوی اوره (5–10٪) یا سرامید و استفادهٔ روزانه (حداقل دو بار) و اعمال اوکلوژن شبانه بسیار مؤثر است. PMC+1
- برای پوستهای حساس: محصولات بدون عطر و فاقد الکل را انتخاب کنید و تست پچ انجام دهید.
- در افراد دیابتی یا کسانی که گردش خون ضعیف دارند: ترمیم ترکها و fissureهای پا ممکن است کند باشد؛ استفادهٔ منظم از مرطوبکنندهٔ درمانی و مراقبت پا ضروری است و در صورت عفونت یا درد، به پزشک مراجعه شود. PMC
- برای بهبود زیبایی ترکهای کششی: صبر و ترکیب درمانهای موضعی با روشهای تخصصی بالینی مؤثرتر است. PMC
جدول ۲ — نمونهٔ روتین پیشنهادی (برای موارد خشکی شدید و ترکهای پاشنه)
| زمان | مرحله | محصول نمونه | توضیح اجرای عملی |
|---|---|---|---|
| صبح | پاکسازی | شویندهٔ ملایم (بدون صابون) | جلوگیری از خشکشدن بیشتر پوست |
| صبح | آبرسانی سریع | تونر/لوسیون حاوی گلیسرین یا HA | بازگرداندن رطوبت سطحی |
| صبح | مرطوبکننده | CeraVe Moisturizing Cream یا Bioderma Atoderm | تقویت سد لیپیدی با سرامیدها |
| شب | پاکسازی | شستشو با آب یا شویندهٔ ملایم | آمادهسازی جهت درمان شبانه |
| شب | درمان | Eucerin UreaRepair 10% (نواحی ترکخورده) | نرمکننده کراتوز و احیای رطوبت |
| شب | پوشش | Aquaphor / وازلین و پانسمان سبک | اوکلوژن جهت نگهداری رطوبت و تسریع ترمیم |
(همهٔ محصولات فوق نمونهاند؛ در صورت موجود بودن نسخهٔ اصلی در فروشگاه اینترنتی roselyy.ir میتوان لینک مستقیم خرید قرار داد.)
نکات ایمنی و هشدارها
- اوره در غلظتهای بالا میتواند موجب سوزش در پوست خیلی حساس شود؛ در صورت بروز سوزش یا واکنش، مصرف را قطع کرده و با متخصص پوست مشورت کنید. PMC
- برای ترکهای عمیق یا علامتدار همراه با تب، ترشح یا درد، احتمال عفونت وجود دارد و مراجعهٔ پزشکی لازم است.
- هنگام استفاده از رتینوئید جهت striae، محافظت در برابر آفتاب الزامی است (افزایش حساسیت به UV).
نتیجهگیری (عملی و قابل استفاده در صفحهٔ محصول یا بلاگ)
کاهش خشکی و ترمیم ترکهای پوستی با انتخاب آگاهانهٔ محصولات مراقبت از پوست امکانپذیر است. برای خشکی شدید و ترکهای پاشنه، محصولات حاوی اوره و سرامید همراه با یک اوکلوژن قوی بهترین گزینهٔ کاربردی و علمیشدهاند. برای ترکهای کششی، ترکیب درمان موضعی با روشهای تخصصی نتایج بهتری میدهد. مصرفکنندگان میتوانند محصولات ذکرشده را برای مشاهدهٔ ترکیبات کامل و خرید در فروشگاههای معتبر جستجو کنند؛ برای مثال صفحات محصولات در roselyy.ir مجموعهای از برندهای معتبر را ارائه میدهد که امکان انتخاب متناسب با نوع پوست را تسهیل میکند.
منابع منتخب جهت مطالعهٔ بیشتر (نمونههای مروری و کارآزمایی بالینی)
- Piquero-Casals J. et al., Urea in Dermatology: A Review of its Emollient and Keratolytic Properties (مرور، 2021). PMC
- Nugroho WT. et al., The Efficacy of Moisturisers Containing Ceramide in AD and Xerosis (2023). PMC
- Harwood A., Moisturizers — mechanisms and role of petrolatum as occlusive (StatPearls، 2024). NCBI
- Parker J. et al., Moisturisers for the treatment of foot xerosis: systematic review (2017). PMC
- Lokhande AJ., Striae Distensae Treatment Review and Update (2019).
